27 Oct Blog: Oorlogsmisdaden in Indonesië en de argwaan van veteranen

Kolonialisme en de nasleep ervan: wat en hoe je er ook over schrijft, het ligt altijd gevoelig. Dat geldt zeker voor de dekolonisatieoorlog in Indonesië, en de vraag naar Nederlandse oorlogsmisdaden. Gert Oostindie over zijn boek Soldaat in Indonesië, dat 28 oktober verschijnt.

Soldaat in Indonesië, 1945-1950 is ter perse. Verschillende presentaties staan gepland. De pers heeft er al over geschreven. En ongetwijfeld komt er nog veel meer aan. Als je een boek publiceert over een minder beladen onderwerp is zulke publiciteit alleen maar fijn. Je schrijft en spreekt immers graag voor een breed publiek. Maar bij een beladen onderwerp als dit luistert het allemaal erg nauw. Neem deze passage:

‘Elementair rekenwerk suggereert dat het aantal oorlogsmisdaden eerder in de orde van de tienduizenden dan de duizenden moet worden geschat. Als collectief maakte de Nederlandse krijgsmacht zich in een context van contraguerrilla op significante schaal schuldig aan oorlogsmisdrijven; ontsporing van geweld was een structureel, geen incidenteel fenomeen, zo moet haast wel worden geconcludeerd.’

Klopt deze stelling? Ja, zeg ik; anders had ik het niet zo opgeschreven. Maar betekent dit dat de meeste militairen van de Nederlandse krijgsmacht zich in de Indonesische onafhankelijkheidsoorlog schuldig maakten aan misdaden? Welnee. Maar het blijft lastig dat helder voor het voetlicht te krijgen.

Ruim drie jaar geleden publiceerden KITLV, NIOD en NIMH een oproep: hoogste tijd voor een breed onderzoek naar de dekolonisatieoorlog in Indonesië. Het stuk leverde veel publiciteit op, brede instemming, een debat in het parlement – maar geen steun van de Nederlandse regering.

Als woordvoerder voor de drie instituten ben ik sindsdien veelvuldig benaderd door veteranen, veelal argwanend. Dat begrijp ik goed. Er wordt vaak zonder veel kennis van zaken geoordeeld en veroordeeld over hun optreden in een oorlog die nadien als ‘fout’ ging gelden. Alsof zij hadden besloten die oorlog te voeren, alsof zij daar allemaal als Rambo’s te keer waren gegaan. Veel veteranen vrezen dat onderzoekers er alleen op uit zijn om hen in de beklaagdenbank te zetten. Dat is niet terecht, maar gezien de voorgeschiedenis wel begrijpelijk.

Wat zeggen de veteranen zelf? Soldaat in Indonesië is op ruim 650 gepubliceerde egodocumenten van Nederlandse militairen, zo’n 100.000 bladzijden. Onderzoek naar de context en frequentie van oorlogsmisdaden is wel de rode draad van het boek. En ja, dat leidt, op basis van wat de betrokken 1400 militairen zelf opschreven, tot de geciteerde conclusie.

Maar natuurlijk: de meeste militairen waren niet bij zulk geweld betrokken. Vandaar dat veteranen die mij de afgelopen jaren hebben bezworen dat het allemaal erg meeviel, dit uit volle overtuiging konden zeggen. Dat neemt niet weg dat er zo vaak ‘ontsporingen’ plaatsvonden dat we toch moeten concluderen dat het Nederlandse geweld structureel was. Wie daarvoor in elk geval wel verantwoordelijk waren, behalve de direct betrokkenen? De legerleiding en de politiek.