Honderden nieuwe Wikipedia-artikelen over het Caribisch gebied en twintig nieuwe actieve bewerkers op de online encyclopedie. Dat is het resultaat van ruim twee jaar Wiki goes Caribbean. Het project heeft als doel de kennis over Aruba, Curaçao en Bonaire op Wikipedia te vergroten en een Caribisch geluid toe te voegen. Want dat Caribische geluid ontbreekt vaak.
“Schrijvers op Wikipedia realiseren zich te weinig dat er sprake is van een gedeeld verleden”, verzucht Lorraine de Souza. Ze raakte in 2018 betrokken bij ‘Wiki goes Caribbean’ en heeft inmiddels een kleine vierhonderd artikelen op haar naam staan. Voor De Souza – voormalig directeur van de Kamer van Koophandel op Aruba en sinds vijf jaar woonachtig in Nederland – is juist dat gedeelde verleden hetgeen haar enthousiasmeert om artikelen voor de online encyclopedie te schrijven. “Ook bij ogenschijnlijk niet-Caribische onderwerpen zit een Caribische component. Nu slaan schrijvers dat over en dat vind ik kwalijk.”
“Neem bijvoorbeeld de Ministers van Koloniën”, vervolgt ze. “Dan wordt alleen verteld wat ze hebben gedaan in Nederland maar niet wat ze voor de koloniën hebben gedaan. Of Corry Tendeloo. Zij was de grote voorvechtster voor vrouwenkiesrecht voor de Antillen. Maar in haar artikel op Wikipedia staat niks over de Antillen, alleen over wat ze voor vrouwenrechten in Nederland deed.” Die Nederlandse blik is ook zichtbaar in artikelen die wel specifiek over het Caribisch gebied gaan, zegt De Souza. Plaatsen op de eilanden worden met een toeristische blik beschreven, evenals feestdagen. “Maar er steekt heel veel meer achter die feestdagen. Traditie, wettelijke regelingen, betekenis.”
Het gebrek aan een Caribisch geluid in artikelen op de Nederlandstalige Wikipedia was ruim twee jaar geleden precies de reden om het project ‘Wiki goes Caribbean’ op te zetten. Het werd ingebed in het onderzoeksproject ‘Traveling Caribbean Heritage’ van het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde (KITLV-KNAW), de Universiteit van Curaçao en de Universiteit van Aruba. Op Aruba, Curaçao, Bonaire en in Nederland vonden verschillende bijeenkomsten plaats om mensen met interesse in het Caribisch gebied te enthousiasmeren voor Wikipedia te schrijven. Want artikelen schrijven en aanpassen op de online encyclopedie mag iedereen doen.
Inmiddels is het project aardig op gang. “Er zijn mensen die het echt oppakken en er heel veel energie in steken”, constateert Michelle van Lanschot, projectleider bij Wikimedia Nederland en verantwoordelijk voor ‘Wiki goes Caribbean’. Er zijn twintig nieuwe actieve bewerkers bij gekomen, op een totaal van een kleine vierduizend actieve bewerkers op de Nederlandse Wikipedia. Ook zijn er honderden artikelen en beelden toegevoegd over de flora en fauna op de eilanden, over Caribische kunst, over politici. Wel leidt het ‘nieuwe’ geluid af en toe tot wrijving, zoals in het geval van het artikel over Virginia Dementricia, een Arubaanse tot slaaf gemaakte vrouw die later bekend kwam te staan als verzetsheldin. De oorspronkelijke schrijver van het artikel duidde haar aan als een ‘tot slaaf gemaakte’ vrouw. Een andere bewerker veranderde dit in ‘slavin’, waarna dit herhaaldelijk ongedaan werd gemaakt en vervolgens weer werd teruggezet.
“De tot-slaaf-gemaakte-discussie is een terugkerend iets”, zegt Van Lanschot. “Die heb ik al een paar keer voorbij zien komen. Wikipedia is wat dat betreft echt een afspiegeling van de samenleving, waar je ook dit soort discussies steeds ziet terugkeren.” Wikipedia heeft geen regels met betrekking tot terminologie. Op basis van consensus komt een artikel tot stand, waarbij alle stemmen even zwaar wegen. Voor het artikel over Dementricia werd uiteindelijk voor de oplossing ‘in slavernij geboren’ gekozen. Wat kan helpen om een discussie te winnen, is verwijzen naar gezaghebbende bronnen en instellingen. “Ik zag wat communicatie over de slavernijtentoonstelling in het Rijksmuseum en ik had de indruk dat zij vrij consequent praten over ‘tot slaaf gemaakte’”, geeft Sandra Rientjes, directeur van Wikimedia Nederland, als voorbeeld. “Als er dan weer een discussie is, kun je verwijzen naar het Rijksmuseum als serieus te nemen instelling en zeggen: kijk het Rijksmuseum zegt dit.”
Toch hebben zowel Rientjes als Van Lanschot de indruk dat artikelen die geschreven worden in het kader van ‘Wiki goes Caribbean’ minder vaak voor verwijdering worden voorgedragen dan de artikelen van een soortgelijke groep: de gendergap-groep. Deze groep bestaat al langer en heeft als doel de encyclopedie uit te bereiden met artikelen over belangrijke vrouwen en onderwerpen die als vrouwelijk beschouwd worden. “De artikelen die door de gendergap-groep worden geschreven, worden heel kritisch bekeken”, bevestigt Toos Groen, sinds begin dit jaar betrokken bij ‘Wiki goes Caribbean’ maar al elf jaar actief op Wikipedia als schrijver, ook voor de gendergap-groep. “Zeker als het om dingen als handwerken of huishoudelijke voorwerpen gaat. Dat soort stukken worden regelmatig voorgedragen voor verwijdering.” Na een voordacht krijgen bewerkers de kans het artikel te verbeteren, waarna de gemeenschap beslist of het artikel mag blijven of daadwerkelijk wordt weggehaald. Zelf schrijft Groen veelal over kunst, en sinds een reis naar Curaçao die ze begin dit jaar maakte ook over Caribische kunst. “Alle artikelen die ik heb geschreven over Curaçaose kunstenaars zijn zonder meer geaccepteerd.”
Het is De Souza wel eenmaal overkomen dat een artikel van haar werd weggehaald. “In september 2018 schreef ik over een Curaçaose voetballer: Tahith Chong. Hij is een held in Curaçao, omdat hij in Engeland is gaan voetballen. Hij voetbalde bij Manchester United toen ik het stuk schreef. Er stond een artikel over hem op de Spaanstalige Wikipedia, dus dat heb ik vertaald.” Maar tot haar schrik werd het artikel voorgedragen voor verwijdering. “Omdat hij nog geen internationale wedstrijd had gespeeld. Dat is blijkbaar de norm op de Nederlandstalige Wikipedia. Maar als alle mensen uit de Cariben moeten voldoen aan de Nederlandse norm, dan is niemand daar belangrijk, bij wijze van spreken.”
Papiamentstalige Wikipedia
Hoewel ‘Wiki goes Caribbean’ in eerste instantie is opgezet om de kennis over het Caribisch gebied op de Nederlandstalige Wikipedia te vergroten, ontstond al snel de wens om ook de Papiamentstalige Wikipedia te verbeteren. Deze taalversie bestaat al sinds 2006, maar er is weinig activiteit. Op dit moment bestaan er zo’n tweeduizend artikelen in het Papiaments, tegenover meer dan tweemiljoen op de Nederlandstalige Wikipedia.
Om de bewerkersgroep nieuw leven in te blazen, startten cultureel antropoloog Rose Mary Allen en IT-consultant Yunette Aniceta, beiden docent aan de Universiteit van Curaçao en werkzaam binnen het onderzoeksproject ‘Traveling Caribbean Heritage’, een project met studenten van de universiteit. “We wilden studenten stimuleren om voor Wikipedia te schrijven”, vertelt Allen. “We waren begonnen met de studenten Papiamentu. De bedoeling was dat ze als opdracht iets zouden schrijven dat op de Papiamentstalige Wikipedia geplaatst zou worden.” Aniceta gaf in één van de eerste bijeenkomsten les over de technische kant van het bijdragen aan de encyclopedie. “De studenten waren heel enthousiast. Het ging goed, tot Covid kwam.” Van de studenten – die veelal in de ingestorte toeristische sector werkten om hun studie te bekostigen – hebben ze daarna niks meer vernomen. Een flinke tegenvaller. “Afhankelijk van deze pilot, zouden we het schrijven voor Wikipedia oppakken in andere modules”, zegt Aniceta. Maar dat betekent niet dat ze het er nu bij laten zitten. Eind oktober gaf Aniceta samen met verschillende Wikimediamedewerkers twee workshops over Wikipedia bij de Universiteit van Curaçao. Ook probeert ze dit collegejaar opnieuw het schrijven voor Wikipedia te implementeren in een module van de universiteit.
Een nieuwe schrijversgroep opbouwen is echter niet genoeg om de Papiamentstalige Wikipedia uit het slop te trekken, waarschuwt De Souza. “De tools op de Papiamentstalige Wikipedia zijn zo primitief en krakkemikkig. Dat moet opgelost worden om het aantrekkelijk te maken voor een vrijwilliger.” Ze draagt sinds eind 2018 bij aan de Papiamentstalige versie, een paar maanden nadat ze op de Nederlandstalige begon. “Ik dacht: dat is een kleine stap, want ik kan dingen vertalen. Ik kan het makkelijk omzetten als ik het onderzoek al gedaan heb.”
Ook Aniceta merkt op dat er veel functionaliteiten ontbreken op de Papiamentstalige Wikipedia. Samen met De Souza nam ze de problemen onder de loep. “We hebben een lijst opgesteld van dingen die in orde gemaakt moeten worden.” Zoals sjablonen die gemakkelijk uit te lezen zijn door zoekmachines en infoboxen die op een overzichtelijke manier feiten over een onderwerp presenteren – de hoofdstad en het inwoneraantal van een land, de geboortedatum en sterfdatum van een persoon. Deze functionaliteiten zijn onderdeel van softwarepakketten die je kunt uitrollen voor verschillende taalversies. Gedeeltelijk moet dat door de bewerkersgroep worden gedaan, gedeeltelijk door de internationale Wikimedia-organisatie. Samen met Wikimediaprojectleider Van Lanschot gaat Aniceta dit aanpakken. Wat inmiddels al is gelukt, is een vertaalfunctie implementeren. “Dat is echt een hele handige functie”, zegt Aniceta. “Je zoekt op een willekeurige taalversie van Wikipedia een onderwerp op, en dan zeg je in welke taal je het wil vertalen. Papiamentu zit daar ook tussen. Je kunt per alinea aangeven dat je het wil vertalen en je kunt de tekst ook direct aanpassen.”
Waar in de toekomst ook nog een antwoord op moet komen is de vraag hoe om te gaan met de verschillende versies van het Papiaments die op Aruba, Curaçao en Bonaire worden gebruikt. Aniceta: “Als het artikel begonnen is in Papiamentu [Bonaire en Curaçao], moeten toevoegingen ook in Papiamentu zijn. En als het begonnen is in Papiamento [Aruba], moet het verder in Papiamento. Voor nu is dat de ongeschreven afspraak. Doordat er nog niet zo veel activiteiten op de Papiamentstalige Wikipedia zijn, zijn er niet zo veel aanvaringen. Ik neem aan dat als er op een gegeven moment wel veel wordt geschreven, je met die problemen wordt geconfronteerd.”
Oral history
Artikelen op Wikipedia worden op basis van gepubliceerde bronnen opgesteld. Bij aanvang van ‘Wiki goes Caribbean’ werd echter al snel duidelijk dat het voor Caribische onderwerpen niet altijd mogelijk is die gepubliceerde bronnen te vinden, aangezien oral history altijd een grote rol speelde in Caribische gemeenschappen. Die kennis kan niet zomaar aan de online encyclopedie toegevoegd worden. Cultureel antropoloog Allen: “Het is niet zo dat je een interview kan houden en dat interview op Wikipedia kan plaatsen. Informatie moet ergens geschreven staan, in bijvoorbeeld een artikel.” Daardoor zijn sommige onderwerpen moeilijk te beschrijven zijn op Wikipedia, zegt Allen. “De volkscultuur, bijvoorbeeld. Niet alles staat op papier.”
Dyonna Benett, erfgoedprofessional en onderzoeksassistent binnen het project ‘Traveling Caribbean Heritage’, deed toch een poging een familieverhaal aan Wikipedia toe te voegen. Haar oom Orlando Gerardina was één van de twee mensen die overleden tijdens de opstand in Willemstad op 30 mei 1969. Dat er twee mensen stierven, staat wel op Wikipedia. Wat er niet staat, is hoe zij omkwamen. “In archiefstukken wordt mijn oom neergezet als een persoon die op de politie kwam afrennen. Hij zou één van de relschoppers zijn geweest die door de straten van Punda liepen en hij zou stenen hebben gegooid naar de politie. Daarom zou hij zijn neergeschoten.” De beste vriend van haar oom, die erbij was toen hij werd doodgeschoten, vertelde echter een compleet ander verhaal aan de familie. “Dat mijn oom samen met een paar vrienden stond nabij de straat die later naar hem is vernoemd; de Kaya Gutierrez i Gerardina. Ze waren aan het kijken naar wat er allemaal gebeurde, en toen het te gevaarlijk werd, zei die vriend tegen mijn oom ‘kom we gaan’. En net op dat moment zag hij dat mijn oom een kogel in zijn keel kreeg.”
Het verhaal zoals de autoriteiten het hebben vastgelegd, kan toegevoegd worden aan Wikipedia. Het staat niet alleen beschreven in archiefstukken, maar is ook aan bod gekomen in bijvoorbeeld de documentaire 30 mei 1969: Gritu di un Pueblo van John Leerdam. “Maar volgens de oral history klopt dat verhaal niet, daarom wilde ik niet alleen het verhaal uit het archief toevoegen.” Dit verhaal aanvullen met het verhaal dat de familie van Benett kent, is echter niet mogelijk. Dat is immers nooit ergens vastgelegd. Benett vindt het problematisch dat er alleen waarde wordt gehecht aan gepubliceerde en geschreven bronnen. “Archiefstukken bijvoorbeeld zijn altijd door machthebbers geschreven. Voor Caribische gemeenschappen is oral history juist zo waardevol. Dat was onze manier van geschiedschrijving.”
Bij Wikimedia Nederland zien ze ook dat er een probleem is als het gaat om oral history. Projectleider Van Lanschot: “Er is heel erg het besef dat in academische peer-reviewed journals niet alle menselijke kennis terug te vinden is.” Een goede oplossing voor het probleem is er echter nog niet. Wikimediadirecteur Rientjes: “Internationaal is het ook een hele grote discussie. Er is wel gesuggereerd dat we misschien een aparte Wikipedia moeten oprichten voor oral history. Op dit moment is het standpunt nog steeds: oral history kun je niet gebruiken als bewijs of als bron dat iets zo is. Je kunt het wel gebruiken om aan te tonen dat bepaalde verhalen of interpretaties zo zijn. Maar dan blijft er discussie over wat dan betrouwbare oral history is. Is een willekeurig radio-interview dat nooit gecontroleerd is een betrouwbare bron? Die discussie loopt nog.”
Biblioteca Nacional Aruba
De meeste mensen die de afgelopen twee jaar betrokken raakten bij ‘Wiki goes Caribbean’ dragen bij door artikelen te schrijven en foto’s toe te voegen. Voor de Biblioteca Nacional Aruba ligt dat anders. “Onze insteek om bij te dagen aan ‘Wiki goes Caribbean’ was meer vanuit een instantie oogpunt”, vertelt Peter Scholing, beleidsadviseur en onderzoeker bij de bibliotheek. “Hoe kun je als collectie houdende instantie bijdragen? We hebben hier een hele grote collectie van werken die je nergens anders op Aruba vindt. Dus op een bepaald moment komen de mensen die willen schrijven voor Wikipedia en informatie zoeken bij ons binnen.”
Toen de bibliotheek betrokken raakte bij ‘Wiki goes Caribbean’, was ze al bezig haar collectie te digitaliseren. Anderhalf jaar geleden kwam die digitale collectie online beschikbaar, in eerste instantie waren dat een paar honderd items. “We hebben er inmiddels meer dan 25.000 items op staan en het is nog steeds maar een klein gedeelte van onze collectie”, vertelt Scholing. Lang niet al deze stukken staan ook op Wikimedia Commons, de beeldbank die bij Wikipedia hoort. Alleen de meest relevante stukken zijn er te vinden. “We hebben er nu een aantal titelpagina’s op staan, oude gravures, oude ansichten, oude foto’s.” Eén van die titelpagina’s is die van het boek Histoire Generalle des Indes Occidentales. “Dit is ons oudste boek uit de collectie; het komt uit 1577 [naar het Spaanse origineel van 1572]. Het is in het Frans en gaat een beetje over de Cariben, maar voornamelijk over Midden-Amerika. Het is een enorm interessant stuk en het heeft zijn eigen Wikipediapagina in verschillende talen. We hebben het hele boek gedigitaliseerd en op ons online platform gezet. De voorpagina staat op Wikimedia Commons en wordt gebruikt op de Engelstalige Wikipediapagina, en op de Franstalige.”
Het online delen van je collectie is voor een culturele instelling niet alleen een kwestie van ‘geven’, ontdekte Scholing. Het kan ook een heleboel opleveren. “Het leuke is dat je er ook voor kan zorgen dat het Arubaanse erfgoed terug hier kan komen op het moment dat je informatie uitwisselt. Niet fysiek – daar is ook een heel gesprek over, over koloniale collecties – maar digitaal is dat makkelijk te doen. Dankzij Wikimedia en de Nederlandse UNESCO-commissie hebben wij de oudste krant die is gepubliceerd op Aruba digitaal in onze eigen collectie kunnen krijgen. Die was tot dan toe alleen maar te vinden in het Instituut voor Sociale Geschiedenis in Amsterdam. De krant komt uit 1897. Het is niet het eerste nummer, maar wel het enige overgebleven exemplaar voor zover wij weten. Voor Aruba is het een uniek stukje erfgoed.”
Bijdragen aan ‘Wiki goes Caribbean’?
Wil je ook bijdragen aan ‘Wiki goes Caribbean’? Kijk dan eens op de Wikipedia projectpagina. Regelmatig worden er laagdrempelige (online) schrijfbijeenkomsten georganiseerd, waar beginnende schrijvers hulp en advies kunnen krijgen.
Sinds een reis naar Curaçao schrijft Toos Groen over het Caribisch gebied. Regelmatig neemt ze zelf foto’s om bij haar artikelen te plaatsen. Deze muurschildering van Garrick Marchena in Otrobanda fotografeerde ze voor haar artikel Street art in Curaçao.
De broodoven die te bezichtigen is in het museum Kas di Pal’i Maishi in Barber op Curaçao werd ook gefotografeerd door Toos Groen. Ze plaatste het bij het artikel dat ze schreef over het openluchtmuseum.
De titelpagina van het boek Histoire Generalle des Indes Occidentales uit de Biblioteca Nacional Aruba staat op Wikimedia Commons en wordt op zowel de Engelstalige als de Franstalige Wikipedia gebruikt.
