Jan onder de deecken: Een Haarlemse ‘klugt’ geschreven te Batavia rond 1690

De smeerpuds doet de kadjang vetten’, of anders gezegd: wie overjarige pinda’s het uiterlijk van glimmend verse noten wil geven, gebruikt daarvoor vet uit een emmertje. Het is een typerende uitlating van de naar Indië uitgeweken Haarlemmer Lourens van Elstland over de kleine corruptie, bedreven door VOC-dienaren. Ofschoon zijn Klugt van Jan onder de deecken, die hier voor het eerst in druk verschijnt, zich in Haarlem afspeelt, bevat ze veel informatie over de gedragingen en de mentaliteit van landgenoten in Indië. Een dergelijke Nederlands-Indische combinatie is uniek voor een zeventiende-eeuws literair werk.
Van Elstland (1643-1698) is onze talentrijkste zeventiende-eeuwse dichter te Batavia geweest. In zijn geboortestad Haarlem was hij liefhebber van de rederijkerij. Nadat hij zich in 1667 had ingescheept als VOC-dienaar (hij was smid van beroep) heeft hij zich in Indië intellectueel verder ontwikkeld. Daarnaast bleef hij goed om zich heen kijken en was hij uitstekend op de hoogte van recente gebeurtenissen in Europa. Naast de Haarlemse achtergrond van de dichter, komt in de inleiding het zeventiende-eeuwse Nederlandstalige toneel in Indië aan de orde.
Zijn Klugt maakt deel uit van een verzameling lyrische teksten van Van Elstland, getiteld Mengeldigten, die zich in de collectie handschriften van de Bibliothèque Nationale in Parijs bevindt. Intrigerend zijn de wonderlijke wegen waarlangs het handschrift met de Mengeldigten van Batavia via Haarlem en Amsterdam in de Bibliothèque Impériale terechtkwam.